ولادت
الف) پيرامون ولادت حضرت علي اكبر(عليه السلام)
تاريخ دقيق و روشني كه ما را به مدت عمر آن حضرت راهنمايي نمايد و يا اينكه سن و سال آن جناب را كاملا مشخص نمايد، وجود ندارد. بيشتر مورخيني كه متعرض زندگاني آن حضرت شده اند، در ضمن وقايع سال 61 هجري قمري و حوادث عاشورا مطرح كرده اند.([1])
در مورد سن و سال آن جناب، بين مورخين تفاوت فاحشي وجود دارد كه برخي آنجناب را 19 ساله و عده اي 20 ساله و بعضي 38 ساله گفته اند و حتي گروهي گفته اند كه آنجناب در روز عاشورا بالغ نبوده در عين حال عده اي سن آنجناب را 33 سال ذكر كرده اند.
با توجه به اختلافات فوق كه در تعيين عمر حضرت علي اكبر(عليه السلام) وجود دارد، لقب «اكبر» نيز مجهول مي نمايد، لذا عده اي از بزرگان علم و فقاهت، در اينكه آيا لقب اكبر براي امام سجاد(عليه السلام) بوده و يا لقب برادرش علي است كه در كربلا به شهادت رسيده است، توقف نموده و در اين مورد مطلبي نفرموده اند.([2])
عده اي ديگر، لقب اكبر را منسوب به امام سجاد(عليه السلام) مي دانند و امام سجاد(عليه السلام) را بزرگتر از برادرش معرفي كرده اند.([3])
به هر حال، براي معلوم كردن سن و سال دقيق آن حضرت، نياز به تحقيق بيشتري وجود دارد.

تحليل آراء مورخين و مطابقت آن با نظر محققين:
صرف نظر از آراء گوناگوني كه در مورد سن آن حضرت ارائه شده است، قرائن و دلايل قوي و مستدلي وجود دارد كه با استناد به آنها مي توان تاريخ نسبتاً دقيق و يا كاملا روشني براي ولادت و عمر آن حضرت ارائه نمود.
بعضي از محققين ضمن در نظر داشتن تمام نظراتي كه پيرامون ولادت و عمر حضرت علي اكبر(عليه السلام) ارائه شده است، يازدهم شعبان سال 33 هجري قمري را سال ولادت آنحضرت بيان نموده اند. به عنوان مثال، آيت الله عبدالرزاق الموسوي المقرم به نقل از كتاب انيس الشيعه تأليف محمد عبدالحسين كربلائي و كتاب حدائق الورديه في مناقب ائمه الزيديه تأليف حسام الدين محلي مي نويسد: «علي اكبر(عليه السلام) در يازدهم شعبان المعظم سال 33 هجري قمري، دو سال قبل از كشته شدن (خليفه سوم) عثمان،([4]) چشم به جهان گشود كه عثمان در سال 31 هجري قمري كشته شده است.»([5])
سپس اضافه مي كند: مرحوم ابن ادريس حلّي در زيارات كتاب سرائر فرموده اند: «علي اكبر(عليه السلام) در زمان خلافت عثمان متولد شده اند و اين كلام با تاريخي كه بيان شد موافق است.
بنابراين سن آنجناب در روز عاشورا نزديك به 27 سال بوده است.([6])

دليل دوم: هماهنگي نزديك به اتفاق مورخين
جمع كثيري از مورخين حضرت علي اكبر(عليه السلام) را از حضرت سيد الساجدين و امام العابدين، بزرگتر دانسته اند، به گونه اي كه تزايد نقل علماء مشعر به اتفاق و اجماعي است كه ساير اقوال مطرح شده را محكوم اتفاق فوق مي نمايد. (دليل چهارم توضيح بيشتري در اين مورد دارد).

دليل سوم: صراحت كلام امام سجاد(عليه السلام)
وقتي آزادگان و اهل بيت امام مظلومان، حسين بن علي(عليه السلام) را وارد شام نمودند و در مجلس يزيد وارد كردند، يزيد لعنة الله عليه رو به امام سجاد(عليه السلام) كرد و گفت: نام تو چيست؟ امام سجاد(عليه السلام) فرمود: نامم علي بن الحسين است. يزيد گفت: مگر خدا علي بن الحسين را نكشت؟ امام سجاد(عليه السلام) جواب دادند: «كان لي اخ اكبر مني يسمي عليا فقتلتموه([7])»
«برادري بزرگتر از خود به نام علي داشتم، كه شما او را كشتيد.»
ممكن است گفتار ابن كثير در البدايه و النهايه در اين مورد، مأخوذ از كلام امام سجاد(عليه السلام) باشد كه مي گويد:
«و كان له اخ اكبر منه يقال له علياً ايضاً([8])»
امام سجاد(عليه السلام) برادري از خود بزرگتر داشت، كه او را نيز علي مي گفتند.

دليل چهارم: تناسب سني با امام سجاد(عليه السلام)
لحاظ ترتيب و تناسب سني امام سجاد(عليه السلام) كه در تاريخ 36 و يا 38 هجري قمري متولد گرديده([9]) و توجه به سن امام باقر(عليه السلام) كه در كربلا حضور داشته و 4 سال از عمر مباركشان مي گذشته است،([10]) و با عنايت به فرمايش نقل شده از امام سجاد(عليه السلام) كه مطرح شد، ما را به اين نكته واقف مي سازد كه تاريخ روشن و زمان تولد حضرت علي اكبر(عليه السلام) سال 33 هجري قمري باشد كه در وقت شهادت 28 ساله بوده است.

دليل پنجم: عنايت و توجه به فرزندان امام حسين(عليه السلام)
يكي ديگر از دلايلي كه مي تواند ما را به سن و سال آن حضرت راهنمايي نمايد، عنايت به تعداد فرزندان حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام) است. قبل از اينكه بخواهيم اين دليل را توضيح دهيم، بايد ببينيم حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام) چند فرزند داشته اند؟

فرزندان امام حسين(عليه السلام)
در اين مسأله كه حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام) چند فرزند داشته است و يا از فرزندان آن حضرت چند نفر دختر و چند نفر پسر بوده اند؟ باز اختلاف آراء مورخين بسيار است. مورخين، از 6 فرزند تا 12 فرزند براي حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام)نقل نموده اند.([11])
بعنوان مثال، شيخ مفيد (ره) در كتاب ارشاد تعداد فرزندان حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام)
 را 6 نفر فرموده كه 4 تا پسر و 2 دختر بوده اند. پسران آنحضرت اوّلي امام سجاد(عليه السلام) و دوّمي علي بن الحسين شهيد كربلا و سومي جعفر بوده كه قبل از قضيه كربلا وفات يافته و چهارمي نيز عبداللّه رضيع بوده كه در روز عاشوراء در دامن حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام) به شهادت رسيده است و دختران آنحضرت يكي سكينه از رباب و ديگري فاطمه از ام اسحاق نام داشتند.([12]) مرحوم اربلي در كشف الغمه، در يكي از نقلهاي خود تعداد فرزندان حضرت ابا عبدالله الحسين(عليه السلام) را 10 نفر گفته است كه 6 پسر و 4 دختر بوده اند. پسرها به غير از امام سجاد(عليه السلام) و حضرت علي اكبر(عليه السلام)، محمد و عبدالله و جعفر و علي اصغر و دختران را نيز زينب و سكينه و فاطمه كه مشهورند نام برده و دختر چهارمي را ذكر نكرده است.([13]) و شايد دختر چهارمي، حضرت رقيه باشد كه به جهت شهرت و معروفيتي كه دارد ذكر نگرديده شده باشد.([14]) بعضي از مورخين نيز تعداد اولاد آن حضرت را 8 نفر([15]) و عده اي ديگر بيشتر از 10 نفر تا 12 نفر گفته اند.([16]) به هر حال اين اختلاف در مورد اولاد حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام) وجود دارد.

نتيجه:
با توجه به دلايل ياد شده و قراين و شواهدي كه در مورد زندگاني حضرت علي اكبر(عليه السلام) در دسترس ماست، سن آن جناب بايد چيزي بين 27 تا 28 سالگي بوده باشد كه با اين سن در صحراي كربلا همراه پدر بزرگوار و عده اي از عشيره و فاميل هاشمي تبار خود، به شهادت رسيده است.

ب) ازدواج حضرت علي اكبر(عليه السلام)
يكي ديگر از مسائلي كه در راستاي زندگي حضرت علي اكبر(عليه السلام) مطرح مي گردد و تا اندازه اي هم اهميّت دارد، مسأله ازدواج آن حضرت است. حال بايد به اين سؤال پاسخ داد كه آيا علي اكبر(عليه السلام) ازدواج كرده بودند و در صورت تأهل آيا بچه و فرزندي نيز داشته اند يا نه؟ جواب از اين سؤال نياز به تحقيق بيشتر دارد و تا آنجا كه ما تحقيق كرديم قرائن و اماراتي وجود دارد كه حاكي از ازدواج و تأهل آن حضرت است.
يكي از قرائني كه مي رساند حضرت علي اكبر(عليه السلام) متأهل بوده و داراي فرزند نيز بوده اند، زيارت نامه اي است كه مرحوم ابي القاسم جعفر بن محمد معروف به ابن قولويه قمي، در كتاب شريف كامل الزيارات، براي حضرت علي اكبر(عليه السلام) نقل مي كند. فرازهائي از اين زيارت نامه، خبر از ازدواج و بچه داشتن آن حضرت مي دهد. اين زيارت نامه كه به روايت ابو حمزه ثمالي از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است، در فرازي از خود دارد:
«صلي اللّه عليك و علي عترتك و اهل بيتك و آبائك و ابنائك و امهاتك الاخيار الذين اذهب الله عنهم الرجس و طهّرهم تطهيراً»
يعني: درود خداوند بر تو و عترت و اهل بيت و پدران و فرزندان و مادرانت باد برگزيدگاني كه خداوند ناپاكي را از آنان دور داشته و بالاترين طهارت و پاكي را نصيب آنان كرده است.
همانگونه كه محقق رباني آيت الله موسوي مقرّم فرموده است، از اين زيارت نامه به خوبي استفاده مي گردد كه آن حضرت داراي فرزند بوده اند مثلا لفظ «ابناء» دلالت روشي دارد بر داشتن فرزند. همانگونه كه دلالت «عترتك» نيز مي رساند كه آن حضرت داراي فرزند و ذريّه است. زيرا عترت شخص، همان ذريّه اوست و اگر فردي فرزند يا ذريّه نداشته باشد، اطلاق «عترت» بر او صحيح نمي باشد.([17]) در فراز ديگري از اين زيارت نامه آمده است كه:
«ضع خدك علي القبر و قل صلي اللّه عليك يا ابا الحسن ثلاثاً([18])»
صورت را بر قبر (شريف حضرت علي اكبر(عليه السلام)) گذاشته و سه بار بگو (صلي اللّه عليك يا ابا الحسن).
يا ابالحسن، كنيه اي است براي آنحضرت كه در اين زيارت نامه مقدس به آن اشاره شده است. و خود اين كنيه مي رساند كه حضرت داراي فرزندي پسر، به نام «حسن» بوده اند كه بواسطه نام فرزند، حضرت نيز مكني به اسم او گشته است.
حال اگر كسي دلالت «ابالحسن » يعني اين كنيه را بر داشتن فرزند، براي آن جناب قبول ننمايد و بگويد در عربها رسم است كه فرزند خود را از همان اول طفوليت مكني به كنيه مي نمايند ولو فرزندي هم نداشته باشد، در جواب مي گوئيم: اولا اين مسأله كه در تمام عربها اين رسم باشد و همه آنان بچه هايشان را از اوان طفوليت به يك كنيه اي، نام نهاده باشند درست نيست و معمولا كنيه شخص، موقعي معروف و مشهور مي گردد كه داراي فرزند باشد.
ثانياً: مرحوم كليني در فروع كافي روايتي را نقل مي نمايد كه حضرت علي اكبر(عليه السلام) جاريه اي داشته و از آن جاريه داراي فرزندي نيز بوده است كه اين خود در كنار زيارت نامه شريف آن حضرت، دليل قانع كننده اي بر ازدواج و داشتن فرزند حضرت علي اكبر(عليه السلام) است. روايت اين است:
«علي بن ابراهيم عن ابيه عن احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي عن ابي الحسن الرضا(عليه السلام) قال سئلته عن الرجل، يتزوج المرأة و يتزوج ام ولد ابيها فقال لا باس يذالك فقلت له بلغنا عن ابيك ان علي بن الحسين(عليه السلام) تزوج ابنة حسن بن علي و ام ولد الحسن و ذالك ان رجلا من اصحابنا سالني ان اسالك عنها، فقال ليس هكذا ائما تزوج علي بن الحسين(عليه السلام)ابنة الحسن و ام ولد لعلي بن الحسين المقتول عندكم([19])».
بزنطي مي گويد: از حضرت امام رضا(عليه السلام) راجع به مردي كه با زني ازدواج نموده و ام ولد پدر آن زن را نيز به عقد و ازدواج در آورده سؤال كردم، امام(عليه السلام) فرمود اشكالي ندارد. سپس مي گويد كه به آقا امام رضا(عليه السلام) عرض كردم كه برايمان از پدر بزرگوارت نقل شده كه فرمودند امام سجاد(عليه السلام) با دختر امام حسن و ام ولد امام حسن(عليه السلام) ازدواج كرده اند و اين مسئله را يكي از دوستانمان از من سؤال كرده تا از شما بپرسم (كه آيا چنين چيزي بوده يا نه؟) امام رضا(عليه السلام) در جواب فرمودند: اين طوري نيست، بلكه كسي كه با دختر حسن(عليه السلام) ازدواج كرد امام سجاد(عليه السلام) بوده و آنكه با ام ولد حسن ازدواج كرد همان علي اكبر(عليه السلام) مقتول و شهيدي است كه شما مي شناسيد.

منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ علي اكبر، عبدالرزاق موسوي
2ـ منتهي الامال، شيخ عباس قمي
3ـ ترجمه نفس المهوم، شيخ عباس قمي
4ـ ترجمه الارشاد، شيخ عباس قمي
5ـ تحريفهاي عاشورا، شهيد مطهري

[1]- محمد بن جرير طبرى، تاريخ الملوك و الامم، ج 5، ص 446. شيخ مفيد ارشاد، ج 2، ص 135.
[2]- ميرزا ابوالفضل تهرانى، شفاء الصدور فى زيارت العاشورا (انتشارات سيدالشهداء (عليه السلام) ايران) ج 2، ص 446.
[3]- حضرت آية الله خوئى، مجمع الرجال الحديث، مدينة العلم قم، ج1، 358.
[4]- شيخ مفيد، ارشاد، حر المؤتمر العالمى، ج 2، ص 135.
[5]- حسام الدين المحلّى، حدائق الورديه فى مناقب ائمه الزيديه (طبع قديم، دمشق، غير هاتف، ص 116.
[6]- همان مدرك، ص 16.
[7]- ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبين، ص 120، مؤسسه اسماعيليان.
[8]- ابن كثير، البدايه، ج 9، ص 103.
[9]- شيخ عباس قمى، منتهى الامال، ص 557، مطبوعاتى حسينى، 1372 هـ ش.
[10]- همان مدرك، ج 2، ص 671.
[11]- ميرزا ابوالفضل تهرانى، شفاء الصّدور فى زيارت العاشورا، ج 2، ص 354، انتشارات سيدالشهدا، چاپ سوم ايران.
[12]- شيخ مفيد، ارشاد، ج 2، ص 135، المؤتمر العالمى.
[13]- على الاربلى، كشف الغمه، ج 2، ص 38، تبريز كتبة بنى هاشم.
[14]- ميرزا ابوالفضل تهرانى، شفاء الصّدور، ج 2، ص 357، انتشارات سيدالشهداء ايران.
[15]- ابن شهرآشوب، المناقب، ج 4، ص 77، چاپ العلمية بقم.
[16]- ميرزا ابوالفضل تهرانى، شفاء الصدور، ج 2، ص 358، انتشارات سيدالشهداء ايران.
[17]- على اكبر عبدالرزاق الموسوى، ص 15، المقرّم كتبة الحيدريه فى النجف.
[18]- ابن قولويه، كامل الزيارات، ص 253، كتبته الصدوق، چاب اوّل.
[19]- كلينى، فروع كافى، ج 5، ص 363.